تاریخچه ی رپ فارسی

رپ فارسی به شکلی از موسیقی رپ گفته می‌شود که به زبان فارسی (و عمدتاً در ایران) خوانده می‌شود. این سبک موسیقی اگر چه عمدتاً متاثر از سبک رپ غربی است، اما تمام ویژگی‌های آن را ندارد و برهی خصوصیات آن در رپ غربی وجود ندارد. رپ فارسی در اوخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی در ایران شکل گرفته و خواننده‌های زیادی به طور رسمی و غیر رسمی (اصطلاحاً زیر زمینی) در این سبک فعال هستند.   

برای خواندن به ادامه ی مطلب بروید

تاریخچه
موسیقی رپ در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی و از میان موسیقی سیاه پوستان فقیر متولد شد. رپ در واقع یک نوع موسیقی اعتراض‌آمیز خیابانی است. این موسیقی از پیش‌ پا افتاده‌ترین , سهل‌ترین و خیابانی‌ترین کلمات استفاده می‌کند، بدون این که از حیث ادبی بتوان این نوع استفاده را نقد کرد. در نوشتن متن ترانه‌های رپ، هیچ الزامی برای رعایت قوانین ادبی وجود ندارد.۱ موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله: اختلاف طبقاتی، ریاکاری، دعواهای خیابانی، فرهنگ غالب جهانی و همچنین بحران‌های سیاسی می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید، اما با همین سادگی و بی پیرایگی خود می‌کوشد معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند، که بعدی از زندگی مردم کوچه و خیابان است. به نحوی می‌توان گفت چارچوب تعیین شدهٔ موسیقی را که دارای قوانین سخت و مشخص است را خرد می‌کند تا موسیقی در دسترس عامی ترین افراد جامعه قرار گیرد.۲
احتمال داده می‌شود که آهنگ «یک یاری دارم» از بدیع زاده اولین آهنگ رپ ایرانی باشد (با توجه به تنالیته و ساختار کلامی). ۳ اولین آهنگ رپ فارسی در سبک پاپ، توسط حسن شماعی زاده در اوایل دهه 60 همراه فرزندش با مطلع شعر می دونم که دروغ میگی وقتی میگی که دوسم می داری سپس در اوایل دهه 70 توسط گروه سندی با آهنگ مشهور پری و سپس در اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی در یک برنامهٔ تلویزیونی به نام «اکسیژن» در ایران پخش شد. این قطعه توسط شهاب حسینی مجری برنامه خوانده شد و تاحدودی مورد توجه قرار گرفت.۴ تقریباً دو سال بعد از این رخداد، اولین آلبوم رپ فارسی در ایران توسط شاهکار بینش‌پژوه با نام اسکناس منتشر شد. این آلبوم که در سبک رپ طنز بود و اولین آلبوم رپ فارسی بود که در ایران با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد، چندان مورد استقبال وارد نشد.۴
در مورد فعالیت گروه‌های زیرزمینی رپ فارسی در ایران، و گروه‌های رپ فارسی خارج از ایران، منابع موثق موجود نیست. احتمال داده می‌شود که در اواخر دههٔ هفتاد خورشیدی، سروش لشکری با نام مستعار هیچکس در داخل ایران، و بهنام میرخواه با نام مستعار دیو سپید در آمریکا اولین گروه‌هایی از این دست باشند که به رپ فارسی پرداختند. ۵
در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، رضا عطاران در عنوان‌بندی چند مجموعهٔ تلویزیونی از جمله متهم گریخت موسیقی رپ اجرا کرد. هم‌چنین در تعطیلات نوروزی سال ۱۳۸۶ مجموعهٔ تلویزیونی دیگری به کارگردانی رضا عطاران به نام ترش و شیرین از شبکهٔ سوم سیما پخش شد۶ که در عنوان‌بندی آغازین آن، رضا عطاران یک شعر (از نیلوفر لاری‌پور) را به صورت رپ می‌خواند و محسن نامجو نیز با آواز وی را همراهی می‌کرد.۷ رضا عطاران و امیرحسین مدرس در عنوان‌بندی یک مجموعهٔ تلویزیونی دیگر به نام خانه به دوش نیز قطعه‌ای به سبک «رپ-پاپ» فارسی خواندند، که مورد توجه قرار گرفت.۴
در پاییز سال ۱۳۸۵ پس از انتشار فیلم خصوصی زهرا امیرابراهیمی، یک خواننده رپ به نام یاسر (با نام هنری یاس)، با خواندن قطعه‌ای به نام «سی‌دی رو بشکن» و تشویق شنونده به قطع زنجیرهٔ پخش فیلم خصوصی آن بازیگر تلویزیون، ابعاد اجتماعی موسیقی رپ را بیش از پیش به نمایش گذاشت.۳ در زمستان سال ۱۳۸۵، سروش لشکری با اسم هنری هیچکس، در ترانه‌ای به نام «وطن پرست» در دفاع از برنامه انرژی هسته‌ای ایران که از موضوعات مهم سیاسی وقت بود کرده‌است. همچنین در این آلبوم (جنگل آسفالت)، مهدیار آقاجانی آهنگساز این آلبوم از تلفیق موسیقی سنتی ایرانی با سبک رپ بهره برده‌است و صدای سازهایی مانند عود، تمبک، نی، دف، قانون و آوازهای ایرانی در آن شنیده می‌شود.۸
هم‌زمان با طرح مبارزه با بدحجابی در ایران، پخش ترانه‌ای از «ماهور» به نام اتهام که دارای تم انتقادی شدید از برخورد با زنان تحت عنوان طرح مبارزه با بدحجابی بود، باعث شد تا بحث مبارزه با موسیقی رپ شکلی جدی بگیرد. و چندین سایت مربوط به این سبک موسیقی فیلتر و شماری از اعضای گروه‌های موسیقی ایرانی موسوم به «زیرزمینی» بازداشت و استودیوهایی که در آن آهنگ‌های خود را ضبط می‌کردند توسط نیروی انتظامی پلمپ شد. همچنین رپری به نام پیمبر با انتقاد از اسلام و سایر مطالب به این جنجال رونقی داد. در همین اثنی رپرهایی مانند شاهین نجفی، بهرام، یاس آهنگهایی را با موضوعات سیاسی پخش کردند که مضمون آنها انتقاد از سیاست‌های اجرایی، فضای حاکم بر کشور و مشکلات ناشی از سیاست‌های غلط دولت است. ۹
رابطه شعر رپ فارسی با بحر طویل«بحر طویل» یکی از قالب‌های نسبتاً نوین شعر فارسی است که سرایش رسمی آن تقریباً از دورهٔ صفویه آغاز شد. از دیدگاه فنی این قالب از تکرار نامحدود و دلخواه یک رکن عروضی سالم به‌مانند «فاعلاتن» ساخته می‌شود و همچنین لزومی برای طول مصراع‌ها در آن وجود ندارد. یک مصراع می‌تواند تا جایی که سراینده احساس می‌کند باید کشیده گردد، کشیده شود و سپس قافیه‌ای آورده شود و به مصراع بعد برویم. البته بحر طویل علاوه بر قافیهٔ پایانی می‌تواند در میانهٔ مصراع هم قافیه داشته باشد.۱۰
در زبان فارسی، زیبایی‌شناسی بحر طویل بسیار ساده و زودیاب و لذت‌بخش بوده‌است و شاید به همین دلیل باشد که این قالب از قالب‌های عامیانه و مردم‌پسند شعر فارسی بوده‌است و شعرای مهم و جدی چندان به سرودن آن تمایلی نداشته‌اند. شاعر طنزپرداز معاصر «ابوالقاسم حالت» منظومهٔ «هدهدنامه»اش را در این قالب سروده‌است.۱۰ متن ترانه‌های رپ فارسی از جهت شعری شباهت زیادی با بحر طویل دارد اگر چه از نظر محتوایی و استفاده از وزن‌های عروضی چنین شباهتی را ندارد.[نیازمند منبع] از معدود اشخاصی که در رپ فارسی از این سبک شعری پیروی می کند می توان «بابک تیغه» را نام برد.
موقعیت رپ درایران
در چند سال اخیر به تعداد گروه‌های بدون مجوز و زیرزمینی رپ در داخل ایران افزوده شده‌است. همچنین آهنگ‌های فارسی تعدادی گروه رپ‌خوان در خارج ایران نیز از طریق اینترنت در ایران منتشر می‌شود.۳ با توجه به اینکه که اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توزیع قانونی تولیدات موسیقایی، برای این افراد عملاً امکان‌پذیر نبوده‌است، و با توجه به فقدان قانونی انتشار الکترونیک و حق کپی رایت آثار، پخش این آهنگ‌ها از طریق اینترنت محدود می‌شوند. اغلب گروه‌های رپ زیرزمینی آثارشان را از طریق وب‌گاه‌ها و وب‌نوشت‌های شخصی به گوش شنوندگان می‌رسانند.۱۱
تصویری که از موسیقی رپ در ایران ترویج می‌شد گاهی آن را مرتبط با جریان‌هایی نظیر شیطان‌پرستی قرار می‌داد. در ۲۵ مهرماه ۱۳۸۷ برنامه‌ای از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد که به گفته سازندهٔ آن، به بینندگان نشان می‌داد که شیطان‌پرستی رابطه‌ای با رپ ندارد.۱۲ با این حال، به نظر برخی منتقدان این برنامه در عمل تاثیر عکس روی بینندگانش می‌گذاشت. ۱۳
گسترش رپ فارسی به طور زیرزمینی و از طریق اینترنت، به ویژه با توجه به این که قسمت عمده‌ای از آثار زیرزمینی سرشار از فحش و ناسزا بود، باعث شد که دفتر موسیقی وزارت ارشاد در مورد اعطای مجوز به آثار این سبک سخت‌گیرانه عمل کند. مدتی پس از این که قطعه‌ای در سبک «رپ-پاپ» فارسی در عنوان‌بندی مجموعهٔ تلویزیونی «خانه به دوش» از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد، دفتر موسیقی وزارت ارشاد در نامه‌ای به سازمان صدا و سیما از پخش ترانه‌ای با این سبک از رسانه‌ای مانند تلویزیون گلایه کرد.۴
با این حال، در اواخر سال ۱۳۸۵ خورشیدی آلبومی ۸ قطعه‌ای از مجید غفوری با نام «نگو دیره» منتشر شد که در یکی از قطعه‌های آن بخش‌هایی به سبک رپ توسط یاس خوانده شده بود. شایعاتی در مورد مجوز نداشتن این آلبوم یا مجاز شدن موسیقی رپ شکل گرفت که در نهایت با تایید رسمی مجاز بودن این آلبوم توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، بر طرف شد.۴
خوانندگان رپ ایرانی
بسیاری از گروه‌های رپ ایرانی، بر حسب آن که از کدام شهر این کشور منشا گرفته باشند نام گروه خود یا صفتی از آن را برابر کد تلفنی آن شهر قرار می‌دهند.[نیازمند منبع] به عنوان نمونه، گروه‌های تهرانی خود را «۰۲۱» و همدانی‌ها خود را «۰8۱» نام می‌دهند،«051» که گروه ابلیس و دوستانش است، و گروه ۰۱۱۱ از شهر بابل هستند.[نیازمند منبع] برخی از گروه‌ها هم از کد شهری که در پلاک ماشین استفاده می‌شود برای گروه‌بندی استفاده می‌کنند مانند ایران ۱۸ که از گروه‌های همدانی است.[نیازمند منبع]
برخی از گروه‌های رپ ایرانی که تحت نماد «۰۲۱» فعالیت می‌کنند (مثل هیچ‌کس، Mahan M2 ، یاس و بیباک) از خواندن شعرهای دور از ادب پرهیز می‌کنند و یا کمتر از این کلمات استفاده می‌کنند. در حالی که برخی دیگر (مانند زدبازی) در تبعیت از رپ غربی، بدون هیچ ابایی الفاظ دور از ادب را در شعرهایشان به کار می‌برند.۱۱
در عرصهٔ موسیقی ایران، می‌توان گروه‌های رپ را به چند دسته تقسیم کرد:
1. گروه‌هایی که مضمون‌های اعتراض‌آمیز سیاسی و اجتماعی را به کار می‌گیرند مانند تپش ۲۰۱۲، شاهین نجفی، بهرام و یاس که مضمون آنها انتقاد از سیاست‌های اجرایی، فضای حاکم بر کشور و مشکلات ناشی از سیاست‌های غلط دولت است. همچنین «ماهور» با ترانه اتهام که در انتقاد از طرح مبارزه با بدحجابی است۹
2. گروه‌های که جنبه‌های خشن و مبارزه جویانهٔ سبک گنگستا را جذب کرده‌اند. این دسته را می‌توان «رپ خوان‌های خیابانی» نامید. در این بخش از گروه‌ها و خواننده‌هایی نظیر هیچ‌کس، زدبازی، رضا پیشرو و ابلیس می‌توان نام برد.۱۴
3. گروه‌های اخلاقی‌تر که می‌کوشند ارزش‌های اجتماعی را تذکر بدهند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از یاس، امزیپر، هارنیک، تروت اسپیریت و سالومه.۱۴ البته باید این را نیز گفت که تذکر دادن این ارزش‌ها، زبانی در سطح کوچه و خیابان دارد و بیشتر با نظری مثبت، خوبی‌های قشری به مبارزه با بدی‌های قشری می‌پردازند.
4. رپ‌های نزدیک به جریان‌های غالب موسیقی پاپ، سرگرم کننده و رمانتیک. از میان آن‌ها می‌توان به شاهکار بینش پژوه، هیچکس،حسین مخته سروش ویروس امیر تتلو، آرش تی ان و حسین تهی و ساسی مانکن و فا تریتوری و محسن ادرین و شاهین فلاکت اشاره کرد.۱۴
ابعاد اجتماعی
موسیقی رپ، همان گونه که در خاستگاهش ایجاد شده، با مفاهیم اجتماعی گرهی سخت خورده‌است. این آمیختگی گاهی ایجاب می‌کند که گروه‌ها برای بیان زشتی‌ها و تیرگی‌های جامعه از کلمات رکیک و خیابانی استفاده کنند. در رپ غربی نیز استفاده از الفاظ دور از ادب و گاهی رکیک، متداول است.[نیازمند منبع]
متاسفانه با توجه به اشاره های زیادی که ابعاد منفی اجتماع ایران در رپ فارسی می شود، این نوع موسیقی با محجوریت از طرف دولت جمهوری اسلامی مواجه شده است به گونه ای که در برنامه های مختلف در رسانه های مختلف این سبک به این سبک موسیقی اعتراض های غیرکارشناسانه می شود. به گونه ای که در برنامه ای تحت عنوان شوک این نوع از موسیقی را به عنوان موسیقی شیطان پرستان ارائه کردند.
مبارزه حکومتی با رپ
پلیس ، صداوسیما و دولت احمدی نژاد در تلاش برای مبارزه با آنچه که "جریان‌های موسیقی ناسالم" می نامند، برخورد با موسیقی رپ را در دستور کار خود قرار داد و اقدام به دستگیری عده کثیری از رپ خوان های در شهرهای مختلف ایران کردند.تلوزیون دولتی ایران نیز با پخش برنامه ای به نام "شوک" اتهامات مختلف را نثار هنرمندان رپ و هوادارانشان کرد.۱۵ ۱۶